تعاون آنلاین – از ابتدای فعالیت دولت یازدهم تاکنون بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی و توسعه خدمات و زیرساخت‌های شهری در کشور به اجرا رسیده و ستاد ملی بازآفرینی شهری به عنوان یک اقدام اساسی در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی به ریاست وزیر راه و شهرسازی شروع به کار کرده است.
به گزارش روز یکشنبه پایگاه اطلاع رسانی وزارت راه و شهرسازی، گزارش عملکرد این وزارتخانه در بخش نوسازی و بهسازی بافت‌های ناکارآمد شهری در دولت یازدهم از سوی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران منتشر شد.
براساس این گزارش، تحولات سریع و نامتوازن جمعیت شهری در ایران که اکنون در برگیرنده ۷۰ درصد از جمعیت کل کشور است، اگرچه فرصت‌های نوینی را برای توسعه فراهم می‌آورد، اما چالش‌هایی عمیق و گسترده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در شهرها را به همراه داشته است به طوری که در صورت عدم اتخاذ برنامه‌های صحیح و پیشگیرانه منجر به گسترش نابسامانی در شهرها و نزول کیفیت زندگی شهروندان می‌شود.
نمودهای این نابسامانی به شکل عرصه های ناکارآمد در کشور، اکنون گستره‌های وسیعی از شهرها را در برگرفته است و بر اساس آمارهای موجود در زمان حاضر۳۰ درصد از بافت‌های شهری با جمعیتی حدود ۱۹ میلیون نفر، با چالش نزول کیفی زندگی شهری و قابلیت زیست پذیری پایین رو به رو هستند.
اهم این چالش‌ها عبارتند از گسترش فقرشهری (در همه ابعاد آن از قبیل فقر درآمدی، بهداشتی، آموزشی، خدمات اجتماعی و پایه)، گسترش نابرابری های فضایی کارکردی، ناکارآمدی نظام جابجایی و تحرک شهری، بحران هویت و تنزل منزلت اجتماعی مکانی و تهدید میراث معنوی، طبیعی و ملموس شهرها، تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی، تاب آوری پایین شهرها در مواجهه با بلایا و تنزل کیفی محیط زیست (آلودگی ها، بحران آب و تخریب زیست بوم‌ها) و افزایش آسیب‌های اجتماعی است.
در ادامه این گزارش آمده است: بی شک تبعات این چالش‌ها محدود به این عرصه‌ها نمی‌شوند و سایر پهنه‌های شهری و شهروندان را در مقیاسی سرزمینی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
پیچیدگی و برهم کنش میان این چالش‌ها از سویی و گستردگی ابعاد و دامنه تاثیرگذاری آن‌ها بر کیفیت زندگی شهروندان از سوی دیگر، ضرورت اتخاذ نگرشی همه جانبه، جامع و ریشه‌ای به مسائل پیش رو قرار داده است.
بدون توجه به علل پیدایش و گسترش این نواحی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، با نگاه صرفاً کالبدی و پروژه محور و بدون توجه به هم افزایی، همزبانی و مشارکت همه ذینفعان و ذینفوذان، نمی‌توان به راه‌حلی برای مواجهه با نابسامانی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ فزاینده در زندگی روزمره شهروندان دست یافت.
از این رو ارتقای کیفیت زندگی شهری موضوعی است که باید به عنوان هدف غایی و تعهد مشترک همه دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در قوای سه گانه کشور شناخته شود تا در یک شبکه همکاری گسترده میان دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها و با مشارکت شهروندان و نهادهای غیردولتی و مردمی، برنامه‌ها و اقدامات لازم به صورت هماهنگ و یکپارچه برای بهبود شرایط زندگی شهروندان تهیه و به اجرا رسند.
در این زمینه، وزارت راه و شهرسازی، با بازپیرایی نگرش‌های رایج نسبت به مسائل شهری، رویکرد بازآفرینی شهری را در تهیه برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری اتخاذ کرده است.
این رویکرد چهار هدف اصلی کاهش فقر شهری و پیش‌گیری از بازتولید آن، ارتقاء تاب‌آوری شهری، ارتقای هویت و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین ارتقای انسجام اجتماعی شهروندان است.
در این رویکرد ضمن توجه توامان به پیش‌نگری و درمانِ مسائل و تهدیدها و همچنین بهره‌مندی از فرصت‌ها و ارزش‌های موجود، مدیریت و هدایت شبکه‌ای هماهنگ از اقدامات مختلفِ دستگاه‌ها و نهادهای متولی به منظور بسیج نیروهای مادی و معنوی در شهرها برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در دستور کار قرار گرفته است.
اهداف در حال پیگیری در این رویکرد به روشنی متضمن تحقق سیاست های اقتصاد مقاومت در دستیابی به اقدامات عملی خواهد بود و وزارت راه و شهرسازی به منظور تبیین و عملیاتی سازی این رویکرد جدید برنامه‌های خود را در سرفصل‌های اصلی، تنظیم و به اجرا گذاشته است.
۱. «شناسایی محدوده‌ها و محلات هدف»:
براساس مطالعات انجام شده در ۴۹۵ شهر، ۶۰ هزار هکتار بافت‌های میانی بیش از یک هزار محله، در ۱۶۸ شهر ۲۵۵ هزار هکتار بافت تاریخی افزون بر ۶۰۰ محله و در ۹۱ شهر ۴۵ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی که ۱۱۰۰ محله را شامل می‌شود، شناسایی شدند. از این میان ۳۲ محله در بافت‌های میانی، ۱۵ محله در بافت‌های تاریخی و ۵۲ محله در سکونتگاه‌های غیر رسمی در سراسر کشور به عنوان محله‌های هدف برنامه سال ۱۳۹۵ در دستور کار قرار دارند.
۲. «تهیه طرح و برنامه بهسازی و توانمندسازی»:
باهدف تعیین برنامه اقدام و اولویت های اجرایی طرح های بهسازی و توانمندسازی محدوده ها و محلات هدف تهیه شده اند که شامل «تهیه طرح در بافت‌های تاریخی و میانی در ۲۴۴ شهر و در سکونتگاه‌های غیر رسمی در ۹۱ شهر» و «تدوین طرح‌ها و برنامه‌های ویژه در چهار شهر مشهد، قم، شیراز و چابهار با تاکید بر ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی و ۲ مرکز تاریخی شیراز و دزفول بعنوان پایلوت برنامه‌های ویژه حفاظت.»
۳. «اجرای بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی و توسعه خدمات و زیرساخت‌های شهری»:
از این میان ۱۳۷ پروژه با اعتباری بیش از ۱۴۰۰ میلیارد تومان پایان پذیرفته و شامل اجرای ۲۲ پروژه آموزشی، ۱۶ پروژه ساخت مراکز بهداشتی-درمانی، ۴۷ پروژه بهسازی و نوسازی معابر، ۹ پروژه احداث پارک و فضاهای سبز، ۱۱ پروژه ارتقای تاسیسات و خدمات شهری، ۱۷ پروژه احداث خدمات ورزشی، ۴۲ پروژه احداث کتابخانه و خانه محله و ۱۱۵ پروژه مسکونی در سراسر کشور می‌شوند.
از میان ۲۷۹ پروژه، ۱۴۲ پروژه نیز مربوط به برنامه امسال است که با اعتباری بیش از ۱۹۰۰ میلیارد تومان در حال اجراست.
۴. «تشکیل ستاد ملی بازآفرینی شهری»:
با تصویب سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در سال ۱۳۹۳، ستادملی بازآفرینی شهری با عضویت ۲۰ وزارتخانه، سازمان و ارگان‌های دولتیِ متولی و تاثیرگذار با هدف ایجاد شبکه‌های همکاری، هم‌افزایی منابع و هم‌سویی اقدامات و پرهیز از پراکندگی و موازی‌کاری در بخش‌های دولتی و عمومی در راستای تحقق راهبردها و سیاست‌های سندملی و با توجه به اهداف اقتصاد مقاومتی تشکیل شده است.
اهم اقدامات انجام شده در این ستاد از سال ۱۳۹۳ تاکنون شامل «تشکیل ۲۱ جلسه ستاد ملی و تصویب و عملیاتی‌سازی ۲۲۲ مصوبه»، «تدوین و تصویب بیانیه هم راستاسازی اقدامات بین‌بخشی، تدوین آیین‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های همکاری» و «تشکیل کارگروه‌های ویژه با مشارکت قوه قضاییه، وزارت‌های کشور، کار، تعاون و رفاه اجتماعی، ارتباطات و فناوری اطلاعات به منظور اجرای برنامه‌های پیش‌گیری از گسترش محدوده‌های ناکارآمد شهری» هستند.
همچنین «تعریف برنامه‌های مشترک بین دستگاهی (برنامه انسداد مبادی بی‌سوادی در همکاری با وزارت آموزش و پرورش، ادامه اجرای طرح تحول سلامت در محلات حاشیه نشین توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، عمومی‌سازی دغدغه بازآفرینی شهری و گزارش عملکرد دستگاه‌های عضو ستاد ملی در همکاری با سازمان صدا و سیما). همچنین باهدف گسترش و تکثیر شبکه‌های همکاری و اقدام در مقیاس استانی نیز راه‌اندازی ستادهای استانی-شهرستانی در دستور کار قرار گرفته که تاکنون با تشکیل ۳۶۰ جلسه، برنامه‌ریزی برای عملیاتی‌سازی ۱۱۵۵ مصوبه را در پی داشته است.
۵. «بودجه ریزی اهرمی»:
در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی، عدالت بنیان کردن اقتصاد و توسعه عدالت اجتماعی، اقداماتی انجام شده که شامل «انعقاد تفاهم نامه مشترک با استانداری ها، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و ادارات کل راه و شهرسازی استان برای تامین بودجه اجرای برنامه های بازآفرینی به تفکیک محلات و محدوده‌های مندرج در برنامه بازآفرینی شهری استان با هدف الزام مشارکت دستگاه‌های عضو ستاد استانی در تامین منابع مالی به میزان ۳۳ درصد آورده وزارت راه و شهرسازی، ۳۳درصد آورده شهرداری ها و ۳۳درصد آورده استانداری و سایر دستگاه‌های اجرایی» است.
۶. «ظرفیت‌سازی، تبیین و ترویج مفاهیم و رویکردها»:
باهدف دستیابی به فهمی مشترک از مساله و راهبردهای مواجهه با آن‌ها در رویکرد بازآفرینی شهری، وزارت راه و شهرسازی با بازنگری در چارچوب‌های نظری، به اصلاح سیاست‌گذاری‌های مرسوم و ترویج این نگرش میان همه کنشگران و ذینفوذان پرداخته و اقدام به تدوین اسناد راهبردی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و همچنین اجرای برنامه‌های ظرفیت‌سازی، آموزش و ترویج شامل برگزاری ۱۵۵ دوره آموزشی معادل سه میلیون و ۶۵۰ هزار نفرساعت در شهر تهران و سراسر کشور کرده است.
۷. «توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی شهروندان بویژه گروه‌های آسیب‌پذیر»:
با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور برنامه توانمندسازی نیروی انسانی ساکنان محله های هدف از طریق ارائه آموزش های مهارتی و شغلی با هدف کارآفرینی، خود اشتغالی و احراز شغل مناسب از طریق برگزاری بیش از ۳۰ هزار نفر ساعت دوره‌های آموزش مهارت‌های فنی- حرفه‌ای در محدوده‌های ناکارآمد شهری به اجرا رفته است.
۸. «نهادسازی»:
وزارت راه و شهرسازی در تسریع پیشبرد برنامه‌های بازآفرینی شهری، نهادسازی را با تاکید بر دو جریان اصلی، «نهاد تسهیل گر» و « نهاد توسعه‌گر» را در دستور کار قرار داده که شامل «راه‌اندازی دفاتر تسهیل گری در ۱۵ شهر به صورت آزمایشی(تهران، بیرجند، سبزوار، قم، بندرعباس و …) برای ارتقای نقش کنشگران و اجتماعات محلی با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌ها و فعال کردن ساکنان، سازمان‌های غیردولتی و مردم نهاد(سمن‌ها) و بخش خصوصی با هدف مشارکت آن‌ها در اجرایی شدن برنامه‌های بازآفرینی شهری است.»
«برنامه‌ریزی برای تبیین ساختار نهاد توسعه‌گر در محلات هدف بازآفرینی بعنوان نهاد تخصصی بخش خصوصی، هماهنگ کننده همه مجریان، تامین کننده منابع مالی و مدیر و راهبر برنامه های مشارکت با ساکنان و مالکان» از دیگر اقدامات وزارت راه در این بخش است.
۹.«ابزارسازی»: پیشبرد برنامه‌ها و اقدامات بهسازی و نوسازی شهری در عرصه‌های ناکارآمد، بی شک نیازمند فراهم آوردن ابزارهای مالی، حقوقی و قانونی است.
در این زمینه می‌توان به اقداماتی همچون «تصویب کاهش نرخ سود وام ۸۰ میلیونی برای خانه اولی‌ها تا ۹ درصد و برای ساکنان بافت‌های فرسوده تا ۸ درصد»، «اعطای بیش از ۲۱هزار تسهیلات مشتمل بر وام نوسازی، ودیعه مسکن و مقاوم سازی در چارچوب مصوبه اعطای تسهیلات نوسازی مصوب هیات وزیران»، «در اولویت قرار گرفتن برنامه جامع ساماندهی حاشیه نشینی و بافت‌های ناکارآمد در ستاد اقتصاد مقاومتی»، «مصوبه هیات دولت در اجرایی کردن سندملی بازآفرینی شهری» و «همکاری با سازمان برنامه در تدوین برنامه ششم توسعه و اعمال اهداف و برنامه‌های بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد در این برنامه در بخش‌های عمران شهری(تعریف جایگاهی روشن برنامه‌های مسکن و سکونتگاه) و توانمندسازی مناطق محروم(تبیین اهداف کمی و چارچوب برنامه عملیاتی)» اشاره کرد.
به گزارش ایرنا، اکنون وسعت بافت های فرسوده شهری و حاشیه نشینی در اطراف کلانشهرها به بیش از ۱۳۰ هزار هکتار رسیده و دولت در نظر دارد با اجرای طرح های ساماندهی شهری، بافت های فرسوده و حاشیه نشینی در اطراف کلانشهرها را کاهش دهد.
