به بهانه روز جهانی تعاون: «تعاونی ها و انقلاب صنعتی چهارم در هزاره سوم»

پیمان باباخانلو[۱]

انقلاب صنعتی چهارم بر تغییرات سریع فناوری، صنایع و الگوهای اجتماعی و عملیاتی که در قرن حاضر به منظور افزایش ارتباطات متقابل، اتوماسیون و هوش مصنوعی رخ داده است، تأکید دارد. این رویکرد صنعتی جدید که از طریق درهم آمیختگی فناوری­ها بر پایه سامانه­های فیزیکی سایبری، تحول دیجیتال و اینترنت ایجاد شده است، پیامدهای متحولانه­ای را برای صنعت و اقتصاد به همراه داشته و از نظر مقیاس، پوشش و پیچیدگی با هیچکدام از تجربیات گذشته بشر قابل مقایسه نیست.

در همین راستا یکی از مباحث نوین در حوزه حکمرانی، به کارگیری مفاهیم دیجیتال­سازی و فناوری اطلاعات در مدیریت، چه در سطح کلان و چه در سطح سازمان­ها، شرکت­ها و تشکل­های مردم نهاد است. کاربرد این فناوری­ها می­تواند در پیش­بینی­ بهتر، تصمیم­گیری­ آگاهانه­تر، نظارت فراگیرتر، ایجاد ساختارهای قوی­تر در بازار و دستیابی به آینده­ای پایدارتر یاری رساند.

در چنین شرایطی، با توجه به اهداف والای بخش تعاونی، این رکن از اقتصاد کشور می­تواند در شناسایی حوزه­های سرمایه­گذاری و فراهم نمودن ساختارهای متناسب با فناوری­های یاد شده و همچنین توانمندسازی و بهره­برداری از نیروی انسانی کارآمد، متخصص، جوان و پویا موثر واقع شده و به عنوان حلقه مفقوده توسعه، با مشارکت دادن اقشار جامعه در توسعه فعالیت­های اقتصادی و تصمیم­سازی­ها و سیاستگذاری­های این حوزه، زمینه اجرای بهتر فعالیت­ها و مانع­زدایی­ها را فراهم سازد.

یکی از پایه­های اساسی توسعه صنعتی، دانش­محور بودن آن است. امروزه، اغلب کشورهای پیشرفته جهان، بحران­های مختلف اجتماعی، اقتصادی و … را با استفاده از توان و ظرفیت­ شرکت­های دانش­بنیان خود مدیریت می­نمایند.

تعاونی­های دانش­بنیان با تکیه بر داشته­های علمی خود و فناوری­های نوین عصر دیجیتال از یکسو و بهره­مندی از سرمایه­های مردمی از سوی دیگر، می­توانند نقشی برجسته در توسعه اقتصادی ایفا نمایند. به ویژه که ریسک سرمایه­گذاری در اقتصادهای دانش­بنیان نیز پایین­تر است. تلفیق فعالیت­های دانش­بنیان با سرمایه اجتماعی تعاونی­ها می­تواند ­کلید طلایی نیل به توسعه اقتصادی پایدار باشد.

شبکه سازی، موضوع مهم دیگری است که در عصر انقلاب صنعتی چهارم مورد توجه واقع شده است. شبکه سازی یک تعامل دوطرفه است که طرفین از آن سود می­برند، به گونه­ای که با دستیابی به منابع و اطلاعات جدید، هوش خلاق را بهبود می­بخشد. ساختار شبکه­ای تعاونی­ها می­تواند به عنوان یک مجموعه با کارآمدی بالا در ساختار نظام بازاریابی کشور ایفای نقش کند. هوش رقابتی که شامل قدرت جمع­آوری، تجزیه و تحلیل و استفاده از اطلاعات گرد­آوری شده در مورد رقبا، مشتریان و عوامل بازار است و باعث ارتقاء مزیت رقابتی می­گردد، با شبکه­سازی عمودی و افقی تقویت می­­شود. بر پایه اصول جهانی تعاون نیز، راه رسیدن به توان بالقوه اقتصادی و اجتماعی و به فعل در آوردن آن، همکاری جدی تعاونی­ها با یکدیگر است و بر این اساس، لازم است که تعاونی­ها با ایجاد و گسترش تشکل­های صادراتی، بازاریابی و اتحادیه­های تجاری خود را مهیای پذیرش تراز نوین اقتصاد جهانی نمایند.

تعاونی­ها همچنین مانع از بروز پدیده انحصار در فعالیت­های اقتصادی شده و به رقابتی شدن اقتصاد یاری می­رسانند. در این تشکل­های مردمی، آموزش از اصول اولیه بوده و توسعه و توانمندسازی منابع انسانی مبتنی بر آموزش و ارتقاء مستمر دانش و مهارت اعضاء و مدیران همواره مورد توجه قرار می­گیرد.

صاحب نظران بر این عقیده­اند که تعاونی­ها قادرند با سرمایه­گذاری در منابع انسانی و استقرار سیستم­های هوشمند مدیریت سرمایه اجتماعی موجبات افزایش بهره­وری، بهبود کیفیت تولید و خدمات، کسب دانش و اطلاعات روز و نهایتاً دستیابی به جایگاه اقتصادی توانمند را فراهم آورده و از شرایط جدید دهکده جهانی به عنوان فرصتی در جهت رشد و ارتقای خود بهره­برداری نمایند.

با نگاهی دیگر می­توان گفت که در انقلاب صنعتی چهارم، تعاونی­ها نه تنها به عنوان سازمان­های کسب و کار، بلکه به عنوان یک کانون فرهنگی همگام با تغییر فناوری­ها به منظور ایجاد بافت نوین اجتماعی و محل تربیت، آموزش و توانمندسازی انسان­ها به شمار می­روند و از نظر مکتب تعاون، آموزش و پرورش پایه اصلی کلیه پیشرفت­های اجتماعی و اقتصادی است.

این همان رویکردی است که تحقق شعار سال ۲۰۲۳ اتحادیه بین­المللی تعاون را از طریق ترویج کار مشارکتی و با الهام از ارزش‌ها و اصول نهضت تعاون به دنبال خواهد داشت:

                                «تعاونی­ها برای توسعه پایدار[۲]»

   مشاور اقتصادی معاونت امور تعاون (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) و رئیس انجمن علمی تعاون ایران[۱]

[۲] Cooperatives for Sustainable Development