زهره حاجیان؛ خطر فردگرایی جامعه ایرانی را تهدید می‌کند و فقط تعاون و همدلی است که می‌تواند نوع‌دوستی، انسانیت و احساسات را در انسان‌ها زنده نگه دارد. اما این روزها این فرهنگ با بی‌مهری روبه‌روست. احیای فرهنگ تعاون باعث پیشرفت تعاونی‌ها می‌شود. معاونت تعاون، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای دستیابی تعاون به سهم […]
زهره حاجیان؛
خطر فردگرایی جامعه ایرانی را تهدید می‌کند و فقط تعاون و همدلی است که می‌تواند نوع‌دوستی، انسانیت و احساسات را در انسان‌ها زنده نگه دارد. اما این روزها این فرهنگ با بی‌مهری روبه‌روست. احیای فرهنگ تعاون باعث پیشرفت تعاونی‌ها می‌شود. معاونت تعاون، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای دستیابی تعاون به سهم ۲۵درصد از اقتصاد کشور ۷راهبرد اساسی را تعریف کرده و برای اجرایی شدن آن تلاش می‌کنند. نخستین راهبرد «ترویج فرهنگ تعاون» است که باعث تمایز بخش تعاون از بخش‌های دیگر اقتصادی شده است. در این راهبرد مجموعه‌یی از اقدامات هدفمند برای ارایه اطلاعات اثربخش درمورد مفهوم، ارزش‌ها، مزیت‌ها، فرصت‌ها و روش‌های کار تعاونی به آحاد جامعه و گروه‌های اجتماعی و مدیران موثر و هدف آن، ایجاد و گسترش نگرش مثبت نسبت به تعاون و اقتصاد تعاونی و انتقال مفاهیم، دانش و اطلاعات پایه درمورد کسب‌وکار تعاونی برای افزایش سهم بخش تعاون در رشد و توسعه کشور است.
برنامه‌هایی که این معاونت در ترویج فرهنگ تعاون تدوین کرده، شامل برگزاری همایش‌ها، نشست‌ها و کارگاه‌های اطلاع‌رسانی درمورد اصول، ارزش‌ها و مبانی تعاون و مزیت‌های همکاری جمعی و کسب‌وکار تعاونی، به‌کارگیری روش‌ها و فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاع‌رسانی از طریق تاسیس و مدیریت پورتال تعاون، تشکیل و توسعه تعاونی‌های دانش‌آموزی و درج مطالب مناسب با سطوح مختلف در محتوای دروس دانش‌آموزان با همکاری و مشارکت وزارت آموزش‌وپرورش، تولید و پخش برنامه‌های جذاب و اثربخش تلویزیونی و رادیویی با مشارکت صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و مطبوعات، طراحی واحد‌های درسی مرتبط با موضوعات تعاونی در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد متناسب با رشته تحصیلی با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات، برنامه‌ریزی برای الگوسازی تعاونی‌های موفق از طریق انتخاب و معرفی تعاونی برتر و جشنواره‌های فرهنگی- اجتماعی، تهیه و انتشار تولیدات ترویجی درمورد ماهیت، ویژگی‌ها، فرصت‌ها، مزیت‌ها و نحوه عمل تعاونی است.
تاریخ چند هزار‌ساله تعاونی‌ها
نظام تعاونی در بیشتر کشورها یکی از بخش‌های اساسی اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود و با مروری بر تاریخ درمی‌یابیم که اقدامات جمعی و تعاون‌گونه از ابتدای زندگی بشر وجود داشته، به‌طوری‌که برخی از صاحب‌نظران معتقدند نخستین تعاونی صدها سال‌ها پیش از میلاد مسیح تاسیس و تشکیل شده است.
یک جامعه‌شناس معتقد است، نخستین تعاونی‌ها بین کشاورزان و ماهیگیران به‌وجود آمد و در کنار آن خانواده‌ها و اجتماعات کوچکی که مایحتاج زندگی خود را به‌صورت مشترک تهیه می‌کردند اما ساماندهی مشخص و جامعی نداشتند.
حمید فتاحی با اشاره به اینکه تشکیل تعاونی‌ها به‌شکل سنتی خود بهتر اداره می‌شد، به «تعادل» می‌گوید: «تعاونی‌های سنتی که با همیاری‌ها و کمک‌های گروهی مردم یا یک جامعه تشکیل می‌شد، می‌توانست مشکلات بسیاری را حل کند. بهترین و بیشترین نمونه آن را در روستاها شاهد بودیم.»او تاکید می‌کند: «هنوز هم در برخی روستاها می‌توان مشارکت، همیاری و همدلی را دید و این نشان می‌دهد که فرهنگ تعاون همچنان در میان اهالی روستا و جوامع کوچک رواج داشته و حفظ شده است، به‌همین‌دلیل هم صمیمیت بین آنها بیشتر است.»
تعاون لازمه پویایی اقتصاد
بر همین اساس چندی‌پیش احمد غریوی، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان زنجان نهادینه‌کردن فرهنگ تعاون در جامعه لازمه پویایی اقتصاد را عنوان کرده و گفته بود که نهادینه‌کردن فرهنگ تعاون لازمه توسعه و پویایی اقتصاد جامعه است. امروز تعاون اهرم مناسبی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی به‌شمار می‌رود که می‌تواند در بهره‌وری بهینه از شرایط زندگی، کار و تولید و ارتقای سطح درآمد و وضعیت اجتماعی جامعه موثر باشد.
حمید فتاحی نیز با بیان اینکه بدون شک تعاون در‌حال‌حاضر کشور با چالش‌هایی روبه‌رو است، می‌گوید: «در‌صورتی‌که فرهنگ و باور تعاون در جامعه نهادینه شود بسیاری از این مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حل می‌شود. با فرهنگ‌سازی و نهادینه‌کردن فرهنگ تعاون سرمایه‌های کوچک و سرگردان از‌طریق تعاونی‌های فراگیر تجمیع و زمینه حرکت اقتصادی و ایجاد اشتغال فراهم می‌شود. در‌واقع تشکیل شرکت‌های تعاونی اقدامی برای رفع مشکل اشتغال و سامان‌بخشی به سرمایه‌های کوچک است.»
او تاکید می‌کند: «یکی از مشکلات عمده جامعه بیکاری است که با گسترش تعاون در سطح جامعه می‌توان سرمایه‌های سرگردان و نقدینگی را به‌سمت تولید هدایت کرد که باعث افزایش تولید و رفع مشکل بیکاری خواهد شد.»
به گفته این جامعه‌شناس، می‌توان ادعا کرد که افزایش سهم بخش تعاون در اقتصاد، اشتغال‌زایی است. به‌طور‌کلی تقویت بخش تعاونی، در راستای اجرایی‌کردن سیاست‌های کلی اصل۴۴ قانون اساسی، ارتقای فرهنگ مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و ایجاد نگرش‌های مثبت به بخش تعاون از مهم‌ترین اهداف فعالیت بخش تعاون در اقتصاد است.
فتاحی در ادامه می‌افزاید: «متاسفانه نگاه مسوولان اجرایی به تعاون ضعیف‌تر شده و از طرفی مردم هم شناخت و اطلاع زیادی در مورد تعاونی‌ها و وسعت فعالیت‌های آنها ندارند. می‌توان با فرهنگ‌سازی وجود و ضرورت تعاون را در جامعه نهادینه کرد.»
فتاحی در پاسخ به این سوال که چگونه و با استفاده از چه روشی می‌توان روح و فرهنگ تعاون را در جامعه نهادینه کرد، می‌گوید: «این مساله از خانواده شروع می‌شود. والدین می‌توانند معنای تعاون و همکاری را در خانه به فرزندان بیاموزند. در درجه دوم می‌توان روحیه همکاری و تعاون را در کتاب‌های درسی مقطع دبستان گنجاند تا با این آموزش همیاری در ذهن فرزندان حک شود.»
او تاکید می‌کند: «در‌صورتی‌که فضا و فرهنگ جامعه به‌سمت خرد جمعی تمایل داشته باشد می‌توانیم امیدوار باشیم که اقتصادی مقاوم و متکی بر توانمندی‌های کشورمان خواهیم داشت.»
فرهنگ تعاون از دید صاحبان تعاونی‌ها
با گشت و گذار کوتاهی در شهر می‌توان دید که جز تعاونی‌های مصرف بزرگی که مختص قشر خاصی از کارمندان دولت است تعاونی‌های کوچک جمع شده یا به کوچک‌ترین شکل ممکن اداره می‌شوند. سیدجواد شهبازی یکی از صاحبان تعاونی کوچکی است که در یکی از مناطق جنوب‌غربی تهران فعالیت می‌کند. او با اشاره به اینکه اوایل سال‌های جنگ تعاونی خود را شکل داد، می‌گوید: « در آن روزها مردم روحیه مشارکت و همیاری و آمادگی حضور در همه عرصه‌های مشارکتی را داشتند به‌ویژه ساکنان جنوبی‌تر شهر با اشاره و تاکید مسوولان در هر کار عام‌المنفعه شرکت می‌کردند اما به مرور حضور مردم در کارها و فعالیت‌ها کمتر شد.» شهبازی با تاکید بر اینکه اعتماد مردم به کارهای مشارکتی و تعاونی کمتر شده، می‌گوید: «در گذشته این همه بی‌اعتمادی در جامعه وجود نداشت و مردم به حرف و قول‌های مسوولان پایبند بودند. اما با اتفاقاتی که در مورد برخی از تعاونی‌ها افتاد و مسوولان چند تعاونی بدون توجه به حقوق کسانی که سهام تعاونی را خریداری کرده بودند، اقدام به زیاده‌خواهی کردند، اطمینان مردم کم و کمتر شد تا جایی که در عرض یکی دو سال اعضای تعاونی‌ها که در این بخش سرمایه‌گذاری کرده بودند، سهام خود را پس گرفتند و تعاونی‌ها کوچک و کوچک‌تر شدند.»
تضعیف هر روز روح تعاون
این روزها روحیه فعالیت‌های‌جمعی جای خود را به فردگرایی داده است. سعید علی‌پور، کارشناس ارشد اقتصاد نیز در این مورد به «تعادل» می‌گوید: «دقت کرده‌اید که ورزشکاران و نوجوانان و جوانان ما در مسابقات فردی مانند کشتی و وزنه‌برداری موفق‌ترند و در بازی‌های جمعی و گروهی مانند فوتبال کمتر موفق می‌شوند؟ دلیل عدم موفقیت در کارهای تیمی این است که اقبالی از کارجمعی و تعاون نیست درصورتی که با تعاون، همکاری و مشارکت با هم می‌توان به نتایج بالاتر و بهتری دست پیدا کرد. یکی دیگر از مشکلات عدم همدلی مطرح شدن است. بسیاری به‌دنبال شهرت هستند.»
تعاونی‌ها در صنایع بزرگ جهان
بهمن آرمان، اقتصاددان و رییس سابق اداره مطالعات و بررسی‌های اقتصادی بورس تهران معتقد است در ابتدای انقلاب بحث‌هایی توسط دفتر ریاست‌جمهوری با هدف نزدیک‌تر شدن شیوه اقتصادی به اقتصاد اسلامی در مورد بخش تعاون انجام شد که در‌نهایت به ایجاد شرکت‌های تعاونی انجامید.
او با اشاره به پیشینه شرکت‌های تعاونی می‌گوید: «اگر به پیشینه شرکت‌های تعاونی در کشور دقت کنیم می‌بینیم این شرکت‌ها عملا نقش چندانی در فرآیند توسعه اقتصادی کشور نداشته‌اند و عملا دارای پروژه‌های نیمه‌تمام در بخش تولید هستند. این در‌حالی است که از حدود دهه۸۰ میلادی اقتصاد جهان دارای اوراق بهادار شد. در‌حال‌حاضر شاهد هستیم که در دنیا مدیریت شرکت‌های تعاونی تحت سیطره یک نفر یا یک خانواده و حتی چند خانواده نیستند. صنایع بزرگ یا در اختیار دولت‌ها بودند یا در اختیار تعدادی از خانواده‌ها که پیشگام ایجاد صنعت در دنیا شدند.»
آرمان معتقد است در‌حال‌حاضر به‌علت نیاز شدید بنگاه‌های اقتصادی منابع مالی و سهام شرکت‌ها در اختیار میلیون‌ها نفر است.
آرمان با اشاره به اینکه در ایران شرکت‌هایی وجود دارد که دارای بیش از ۱۰۰هزار سهامدار است می‌گوید: «من فکر می‌کنم بخش تعاون نه می‌تواند و نه لازم است که نقش پررنگی در اقتصاد کشور داشته باشد همان‌طور‌که در کشورهای دیگر هم نقش چندانی ندارد.»
این اقتصاددان به ایجاد شرکت‌های سهامی عام اشاره کرده و می‌گوید: «ایجاد شرکت‌های سهامی عام عملا به‌عنوان ابزار جایگزینی برای شرکت‌های تعاونی مطرح بوده و اخیرا وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تغییراتی در اساسنامه‌های شرکت‌های تعاونی به‌وجود آورده‌اند تا در‌نهایت شرکت‌های سهامی عام به‌جای شرکت‌های تعاونی ایجاد شود و سهام به عامه مردم تعلق بگیرد.»
رییس سابق اداره مطالعات و بررسی‌های اقتصادی بورس تهران در پاسخ به این سوال که چقدر فرهنگ تعاون در جامعه و مردم نهادینه شده است می‌گوید: «اگر واژه تعاون را فاکتور گرفته و به جایش از کلمه مشارکت استفاده کنیم بهتر است، چرا‌که در فعالیت‌های اقتصادی که نوعی تعاون و همکاری تلقی می‌شود، مشارکت زیادی وجود دارد.»
منبع: روزنامه تعادل
